THE NYU YORK TİMES: PUTİN İLHMAL ƏLİYEVİ TƏHDİD EDİB!
QARABAĞ ERMƏNİLƏRİ DEYİRLƏR Kİ, ONLARA RUSİYA PASPORTU PAYLANACAQ
The Nyu York Times-in əməkdaşları, tanınmış jurnalistlər və müharibələr üzrə beynəlxalq şərhçilər Anton Troianovski və Karlotta Qall (Carlotta Gall) Qarabağ müharibəsi və 10 noyabr sülh sazişi barədə geniş məqalə ilə çıxış ediblər.
Anton Troianovski 2019-cu ilin sentyabrından The New York Times qəzetinin Moskvadakı müxbiridir. Daha əvvəl The Washington Post qəzetinin Moskva bürosunun rəhbəri olub və doqquz ilini Berlin və Nyu-Yorkdakı The Wall Street Journal qəzetində keçirib.
Carlotta Gall isə The Nyu York Times-in Türkiyəni əhatə edən İstanbul bürosunun rəhbəridir. O, Tunisdəki Ərəb Baharı başlamazdan öncə bununla bağlı ilk proqnoz verən jurnalistdir.
Eyni zamanda müharibələrlə bağlı təcrübəsi var Kosova və Serbiyadakı müharibə zamanı Balkanlarda çalışıb, Əfqanıstan və Pakistanda müharibə bölgələrində olub. Bu qədər təcrübəyə malik jurnalistlər İrəvan, Xankəndi və Bakıda səfərlərdə olub, sonda əldə etdikləri məlumatlar əsasında geniş məqalə Nyu York Timesdə ilə çıxış ediblər. Məqalənin tərcüməsini kiçik ixtisarlarla sizə təqdim edirik.
Dağlıq Qarabağ Sülh Müqaviləsində Putin yeni bir yumşaq gediş elədi
Gürcüstan və Ukraynaya qarşı istifadə edilən dəmir yumruq taktikaları, daha incə yumşaq güc və gizli hərbi təhdid ilə əvəzlənmiş görünür
STEPANAKERT (Xankəndi- Time TV) Dağlıq Qarabağ – Bir köhnə mikroavtobus dağ təpəsindəki keçid məntəqəsinə yaxınlaşarkən içəridəki bir Azərbaycan əsgəri dumanlanmış pəncərəni hiddətlə sildi və sonra yalnız bir neçə metr aralıda dayanan bir erməniyə sərt bir nəzərlə baxdı. Onlar yalnız bir neçə gün əvvəl acı bir müharibənin əks tərəfində idilər.
Ancaq indi yanlarında Rusiya sülhməramlısı var idi. Mikroavtobus Azərbaycan tərəfindəki əraziyə doğru sağa hərəkət etdi. Ermənilər isə sol tərəfdəki Ermənistanın nəzarətindəki əraziyə getdilər.
QARABAĞ MÜHARİB\Sİ RUSİYA ÜÇÜN VASİTƏDİR
Azərbaycanla Ermənistan arasında mübahisəli Dağlıq Qarabağ anklavı uğrunda baş verən gərgin müharibə ağır silahlı rus qoşunları tərəfindən tətbiq olunan rejimlə gərgin bir atəşkəs vəziyyəti aldılar. Bu barışıq uzun müddətdir ki, Qafqazda öz oyunlarını həyata keçirən Rusiya üçün bir vasitədir – yəni, keçmiş Sovet torpaqlarında təsir gücünü qorumaq üçün mübarizə aparan bir ölkə üçün yeni bir sınaq və fürsətdir.
Quru meyvələr və bal satılan bazarda Azərbaycan təhdidindən qurtulduqdan sonra da Dağlıq Qarabağın paytaxtı Stepanakertdə qalan etnik bir erməni, 67 yaşlı Svetlana Movsesyan “İşlərin yaxşı olacağını söyləyirlər. Vladimir Vladimiroviç Putinə inanıram.” dedi.
Bu əsrdə Cənubi Qafqazın gördüyü ilk və minlərlə insanın ölümünə səbəb olan müharibəni bütün hesablarla dayandıran Rusiya prezidenti Putin oldu. Ancaq bunu Krımı işğal edərkən Ukraynada və ya ərazilərini ilhaq edərkən Gürcüstanda olduğu kimi etmədi.
KREMLDƏ SƏRT GÜC TƏTBİQİ DƏBDƏN DÜŞÜB
Hərbi müdaxilələrdə və digər regional münaqişələrdə istifadə etdiyi dəmir yumruğun artıq Rusiyanın oyun kitabından çıxarıldığı görünür.
Analitiklərin fikrincə, bu ölkələri barışmaz düşmənə çevirməyə kömək edən bu taktikaların müəllifi Kremldə artıq sərt güc tətbiqi dəbdən düşmüş sayılır. Kremlin indi daha yumşaq vasitələrlə hərəkət edir. Bu Rusiyanın birbaşa müdaxilə etməkdən çəkindiyi və etirazçılara qarşı göstərdiyi şiddətlə əhalini hiddətləndirən Lukaşenkoya yalnız isti dəstək ifadə edilməsində də özünü təsdiqlədi.
Son müharibəni (Qarabağ müharibəsini) sona çatdırmaq üçün aparılan danışıqlarda Putin Rusiyanın hərbi gücünü sadəcə, təhdid kimi istifadə etdi və nəticədə münaqişə edən hər iki tərəf güzəştə getməyə məcbur oldular. O isə rəqib düşərgələrə kədərli bir etimad qazandı.
Rusiyanın Ermənistanla qarşılıqlı müdafiə ittifaqı var. Lakin Putin bunun Dağlıq Qarabağa aid olmadığını israr etdi. O, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə yaxın şəxsi əlaqələri davam etdirir. Strategiya dərhal dividendlər verərək Kremlə bölgədə hərbi dayağı təmin etmiş və Ermənistanla Azərbaycanı özündən uzaqlaşdırmadan Rusiyanın təsir dairəsinə möhkəm bir şəkildə saldı.
Rusiya hökumətinə yaxın bir araşdırma təşkilatı olan Rusiya Beynəlxalq İşlər Şurasının baş direktoru Andrey Kortunov deyir ki, “Bu, klassik mənada sülhməramlı rolunu oynamaq üçün bir fürsətdir. Ümid etmək istəyirəm ki, postsovet məkanında bir öyrənmə prosesidir və Rusiynın strategiyasında dəyişiklik görürük.”
Rusiyanın dəstəyilə Sovet İttifaqının dağılması ilə nəticələnən 1990-cı illərin əvvəllərində uzun illər davam edən müharibədən sonra Ermənistan Azərbaycanın etnik ermənilərin yaşadığı bir bölgəsi olan Dağlıq Qarabağa nəzarət qazandı. Erməni qüvvələri ətraf rayonları da ələ keçirərək yarım milyondan çox azərbaycanlını qovdu.
Uzun diplomatik uğursuzluqlardan sonra Azərbaycan sentyabrın 27-də bu bölgəni güclə geri almaq üçün hücuma başladı. İsrail və Türkiyənin istehsalı olan müasir pilotsuz təyyarələr sayəsində sürətli irəliləyiş etdi.
Noyabrın əvvəlində Azərbaycan qoşunları Şuşanın dağ zirvəsini erməni nəzarətindən geri aldılar. Meşəlik yamaclarda və küçələrdə gərgin döyüşlər aparıldı. 9 noyabra qədər təxminən sülh dövründə təxminən 50.000 etnik erməninin yaşadığı Stepanakertə gedən yol boyunca erməni əsgərləri sıxışdırıldı və daha da böyük bir döyüş yaxınlaşdı.
PUTİN ƏLİYEVİ TƏHDİD ETDİ
Məhz bu məqamda əvvəllər də atəşkəsə vasitəçilik etməyə çalışmış Putin dövriyyəyə girdi. Azərbaycan o gecə təsadüfən bir Rusiya helikopterini vurdu və bu da Moskvaya müdaxilə etmək üçün bir səbəb verdi. Ölkənin paytaxtı Bakıda bu barədə məlumat verən bir neçə nəfərin dediyinə görə, Rusiya prezidenti Əliyevə ultimatum verdi:
- Əgər, Şuşanı ələ keçirəndən sonra Azərbaycan fəaliyyətini dayandırmasaydı, rus hərbçiləri müdaxilə edəcək!.
Azərbaycan mənbələrinin verdiyi məlumata görə, həmin gecə hara düşdüyü bilinməyən bir raket Bakıya atıldı. Bəziləri düşünür ki, bu, Rusiyanın prosesə qarışmağa hazır olduğunu və əhəmiyyətli ziyan vura biləcəyinə dair bir siqnal idi. Bundan bir neçə saat sonra Putin sülh sazişi elan etdi və Əliyev televiziyada bütün hərbi əməliyyatların dayandırılacağını söylədi. Baş nazir Nikol Paşinyan döyüş meydanında daha da çox qan tökülməsinin qarşısını almaq üçün sülhə getməkdən başqa çarəsi olmadığını dedi.
Cənab Əliyev müqaviləni bir qələbə kimi təqdim etdi.
RUSİYA ÜÇÜN STRATEJİ NEMƏT
Amma Dağlıq Qarabağdakı ermənilərin nəzarətində olan ərazinin yalnız bir hissəsi Azərbaycana qaytarıldı. Bunun qarşılığında ancaq o da güzəştə getməli idi: Sülhməramlı kimi təxminən 2000 rus əsgəri artıq Azərbaycan ərazisində yerləşəcəkdi. Bu, Rusiya üçün strateji bir nemət idi. Moskvaya İranın şimalında hərbi baza yaratmaq imkanı verilirdi. Eyni zamanda Rusiya qoşunlarını dünyanın ən çətin, həll olunmayan etnik münaqişələrindən birinin arasına saldığı üçün bir risk idi.
QANLI 20 YANVAR
Buna münasibətini açıqlayan ekspert, 1990-cı illərdə Azərbaycan Müdafiə Nazirliyində çalışmış Azad İsazadə deyir ki, “Bu dəfə necə bitəcəyini bilmirəm, çünki Qafqazda rus sülhməramlılarının yaxşı nümunəsi yoxdur. Buna görə bunun necə bitəcəyindən narahatam.”
Sovet tanklarının Bakının mərkəzi meydanında nümayişçilərin üstünə getdiyi 1990-cı ilin qanlı hadisələri demək olar ki, hər bir azərbaycanlının yaddaşında yer alır. Rus qoşunları ondan sonra Qafqazın problemli bölgələrinə dəfələrlə müdaxilə edib. Əksər hallarda sülhməramlıların adı altında hərəkət etsə də, lakin daha çox işğalçı bir ordu kimi davranıb. İndi Rusiya bölgənin uzunmüddətli statusu hələ bəlli olmayan Dağlıq Qarabağın gələcəyi üçün əsas rol oynayacaq.
Keçmiş diplomat və hökumətdən maliyyələşən Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin direktoru Fərid Şəfiyev “Rusiya bizi tək qoymaq istəmir. Dondurulmuş vəziyyəti sevirlər və müdaxilə edəcəklər.”
Ancaq müqavilənin Putinlə Əliyevin maraqlarına uyğun olduğu görünür. Carnegie Europe-un baş elmi işçisi Thomas de Waal deyir ki, “Əliyevi çox inandırmağa ehtiyac olmadığını düşünürəm. O, Rusiya ilə münasibətlərinə dəyər verir.”
ERMƏNİLƏRİN BƏRPA OLUNAN REFLEKSİ
Son illərdə Qərblə daha yaxın əlaqələr qurmağa çalışan ermənilər üçün isə müharibə Rusiyanın onların təhlükəsizliyi üçün hələ də əsas güc olaraq qaldığına dair sərt bir xatırlatma oldu. Azərbaycanın əsas müttəfiqi olan Türkiyə, bir çox erməniyə görə onların həyatə üçün ciddi təhlükədir. Bunun üçün də onlar əvvəlki mövqelərinə qayıtdılar və Rusiyanı xilaskar kimi refleksini bərpa etdilər. Bu İrəvanda yaşayan siyasi analitik Richard Giragosiyanın fikirdir.
O deyir ki, 1915-ci il hadisələri zamanı ermənilərin sığındığı və onları müdafiə edən ölkə Rusiya idi. Ermənistan indi Rusiya orbitində daha möhkəm bir şəkildə əhatələnib. Məhdud imkanları və daha az manevr yeri var. Dağlıq Qarabağın gələcək təhlükəsizliyi indi Rusiyadakı sülhməramlılardan asılıdır və bu da Moskvaya əlavə təsir gücü verir.
QARABAĞ ERMƏNİLƏRİ RUS PASPORTU İSTƏYİR
10 noyabr sülh sazişində ərazinin uzunmüddətli statusu haqqında heç nə deyilmir. Rus sülhməramlılarının nəzarətilə avtobuslarla evlərinə qayıdan etnik ermənilər bölgədəki həyatı Rusiyanın müdafiəsi olmadan təsəvvür edə bilməyəcəklərini söylədilər.
Rus komandanlığının yerləşdiyi Stepanakert hərbi kollecindən aşağıda etnik bir erməni olan 67 yaşlı Vladik Xaçatryan Stepanakertdə gələcəyə ümid verən bir şayiə yayıldığını deyir: “Tezliklə Rusiya pasportlarını alacağıq. Rusiyasız yaşaya bilməyəcəyik.”
Stepanakert bazarının qarşı tərəfində – Nver Mikaelyanın otelinin 6 nömrəli otağında qəhvəyi qan ləkəsi müharibənin bitməsindən bir həftə keçdikdən sonra çarşaflarla örtüldü. Otağın son qonaqları olan boksçuların dəsmalları oktyabr ayında Azərbaycan bombasının qəlpələri ilə deşilmişdi.
Bölgədəki digər etnik ermənilərə səslənən Mikaelyan davamlı bir sülhün yolunu Dağlıq Qarabağın Rusiyanın bir hissəsinə çevrilməsində görür. Deyir ki, fikir çox uzaq görünsə də, bu, dəfələrlə Putin tərəfindən olmasa da, bu illər ərzində Rusiya və Dağlıq Qarabağdakı siyasi xadimlər tərəfindən irəli sürülüb.
“Başqa nə ediləcək?” deyən Mikaelyan, partladılan otel otağının qapısına bir daha nəzər yetirdikdən sonra “Avropa Birliyi heç bir şey etmir. Amerikalılar heç bir şey etmirlər” söylədi.
Məqaləni Azərbaycan oxucuları üçün çevirməni TİME TV Analitik Mərkəzi edib
